W tym temacie chciałbym przedstawić jednostki Państwowych Zarządów Wodnych z okresu II. Rzeczpospolitej. Na początek umiejscowienie tych Zarządów w strukturze administracji wodnej.
Podlegały one ośmiu Urzędom Wojewódzkim poprzez Wydziały Dróg Wodnych tych Urzędów, bądź poprzez Oddziały Wodne Wydziałów Komunikacyjno-Budowlanych. Nie zawsze przynależność do danego Urzędu Wojewódzkiego pokrywała się z podziałem administracyjnym kraju. I tak,
I. Krakowskiemu Urzędowi Wojwódzkiemu podlegały (poprzez W.D.W.) następujące P.Z.W.:
1) w Krakowie, 2) w Tarnowie, 3) w Sandomierzu (woj. kieleckie), 4) w Żywcu, 5) w Oświęcimiu, 6) w Nowym Sączu, ;
II. Warszawskiemu Urzędowi Wojewódzkiemu podlegały (poprzez W.D.W.):
7) P.Z.W. w Puławach (woj. lubelskie), 8) P.Z.W. w Warszawie, 9) P.Z.W. w Płocku, 10) P.Z.W. w Wyszkowie n/Bugiem;
III. Pomorskiemu Urzędowi Wojewódzkiemu w Toruniu podlegały (poprzez W.D.W.):
11) P.Z.W. w Toruniu, 12) P.Z.W. w Chełmnie, 13) P.Z.W. w Tczewie;
IV. Poznańskiemu Urzędowi Woj. podlegały (poprzez O.W. W.K.-B.):
14) P.Z.W. w Poznaniu, 15) P.Z.W. w Koninie (do 1 kwietnia 1938 r. woj. łodzkie), 16) P.Z.W. w Czarnkowie, 17) P.Z.W. w Bydgoszczy (od 1 kwietnia 1938 r. woj. pomorskie);
V. Poleskiemu Urzędowi Wojewódzkiemu w Brześciu n/Bugiem podlegały (poprzez W.D.W.):
18) P.Z.W. w Brześciu n/Bugiem, 19) P.Z.W. w Pińsku, 20) P.Z.W. w Łucku (woj. wołyńskie), 21) P.Z.W. w Słonimie (woj. nowogródzkie), 22) P.Z.W. w Augustowie (woj. białostockie);
VI. Lwowskiemu Urzędowi Woj. podlegały (poprzez O.W. W.K.-B.):
23) P.Z.W. we Lwowie, 24) P.Z.W. w Przemyślu, 25) P.Z.W. w Rzeszowie;
VII. Stanisławowskiemu Urzędowi Woj. podlegały (poprzez O.W. W.K.-B.):
26) P.Z.W. w Stanisławowie, 27) P.Z.W. w Stryju, 28) P.Z.W. w Kołomyji;
VIII. Wileńskiemu Urzędowi Woj. podlegał (poprzez O.W. W.K.-B.):
29) P.Z.W. w Wilnie.

To, że Zarządy Wodne podlegały Wydziałom Dróg Wodnych Urzędu Wojewódzkiego bądź Oddziałom Wodnym Wydziałów Komunikacyjno-Budowlanych nie było tylko sprawą semantyki. W czasie mobilizacji i w okresie wojny Naczelnicy Wydziałów Dróg Wodnych (zaznaczonych na zielono w poprzednim poście) stawali się Komendantami żeglugi odpowiednich dróg wodnych. I tak: Naczelnik W.D.W. Urzędu Wojewódzkiego krakowskiego stawał się Komendantem żeglugi rz. górnej Wisły, warszawskiego - rz. środkowej Wisły, pomorskiego - rz. dolnej Wisły, poleskiego - dróg wodnych wschodnich. KIerownicy P.Z.W. (tych zaznaczonych na oliwkowo) stawali się Komendantami żeglugi odcinków rzek (z tym, że kierownik P.Z.W. w Poznaniu był Komendantem żeglugi rz. Warty, a P.Z.W. w Wilnie - rz. Wilii). Pozostałe dwa urzędy wojewódzkie: lwowski i stanisławowski nie uczestniczyły w mobilizacji i nie otrzymywały żadnych informacji na ten temat. Głównym Komendantem Żeglugi Śródlądowej na czas wojny zostawał Dyrektor Biura Dróg Wodnych Ministerstwa Komunikacji.

Przygotowano etaty personalne dla zmobilizowanych jednostek. Statek o mocy maszyn mniejszej niż 75 KM miał mieć dwuosobową załogę: kierownika statku (sternika z pensją X grupy uposażenia) i maszynisty (palacza, X gr.), Statek większy (moc maszyn > 75 KM) miał mieć pięcioosobową załogę, w skład której wchodzili: kapitan statku (IX), sternik (X), maszynista (IX), pomocnik maszynisty - palacz (X) i majtek (XII). Barka o nośności od 30 do 200 ton miała mieć cywilną załogę w składzie: szyper (XI) i pomocnik (XII).
Rozkaz o mobilizacji, wysłany został do Urzędów Wojewódzkich 30 sierpnia 1939 roku i określał wartość tzw. godz. "M" na środę 30 sierpnia, godz. 14.00. Oznaczało to, że mobilizacja ma się rozpocząć od godz. 00.01 następnego dnia, tj. 31 sierpnia 1939 roku.
Zachowały się dokumenty mówiące jakie jednostki zmobilizował Dowódca Flotylli Rzecznej (kmdr Zajączkowski zrobił to wbrew przepisom, nie współpracując z Poleskim Urzędem Wojewódzkim), było to 8 statków, 12 kryp i 5 innych obiektów pływających. Ponieważ zmobilizowane statki miały moc maszyn mniejszą niż 75 KM, przewidziano dla nich po 2 osoby załogi. I tak np. na statek PIAST zmobilizowno sternika Piotra Nikraszewicza (37 lat) z Dawidgródka oraz jako maszynistę Romualda Rajewicza z Pińska (64 lata). Najstarszy ze zmobilizowanych wodniaków miał 72 lata!